Ogorzeliny– kilka uwag o historii wsi i pochodzeniu jej nazwy.

Opublikowane dzięki uprzejmości, oraz za zgodą autora i wydawcy
Kwartalnika Chojnickiego.

Autor - Kazimierz Jaruszewski.

   Do najstarszych miejscowości ziemi chojnickiej należy dawna wieś rycerska Ogorzeliny. Pierwsza wzmianka o osadzie, nazywanej wówczas Gori bądź Gorz,   pochodzi z 1236 r. (dokument oznaczający granice wsi Kruszewa, Mochla i Orla; powołuje się na niego m.in. ks. dr R. Frydrychowicz i prof. M. Grzegorz). W 1275 r. notowana jako Ogorelina bądź Ogorelin.

Kosznajderia – nośny temat

   Dnia 29 VI 1338 r. wielki mistrz Dietrich von Altenburg wystawił w Malborku dla tej wsi dokument lokacyjny na prawie chełmińskim. Dobra rycerskie lenne     nosiły nazwę niemiecką Gerhardsdorf, a polską Ogorslyn. Toponim niemiecki stanowi nazwę dzierżawczą od imienia Gerhard z członem Dorf – wieś. Kościół parafialny pw Podwyższenia Krzyża św. powstał prawdopodobnie w połowie XIV stulecia.
  Ogorzeliny leżały w komturstwie człuchowskim i były parafią położoną w dekanacie tucholskim należącym
do arcybiskupa gnieźnieńskiego. Z czasem nazwę niemiecką zmieniono (uproszczono) na Görsdorf (Gersdorf; w zapisie z 1427 r.). Od XV w. następowała kolonizacja wsi przez napływową ludność niemiecką, nazwaną później Kosznajdrami. Katoliccy osadnicy z okolic Osnabrück znaleźli na tych terenach dogodne miejsce do zasiedlenia, a ich potomkowie wspólnie z polską społecznością współtworzyli historię tej części ziemi chojnickiej. W XXI w. wzrosło zainteresowanie problematyką kosznajderską, co przejawia się w wydawaniu publikacji naukowych i organizowaniu sympozjów.
W okresie polskiego panowania 1466-1772 wieś nosiła już obecną nazwę; w 1570 r. Ogorzeliny wymienione są jako własność szlachecka. W 1698 r. osada należała do Kazimierza Słupeckiego, który posiadał również Kęsowo. We wsi był u schyłku XVII stulecia bakałarz, karczmarz, krawiec i kowal (por. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII, red. B. Chlebowski i W. Walewski, Warszawa 1886, s. 407). W 1823 r. na cmentarzu przykościelnym wzniesiono neogotycką kaplicę grobową rodziny Prądzyńskich, ówczesnych właścicieli wsi.
Z Ogorzelin wywodzi się kilka zasłużonych osób dla kultury regionu, m.in. ks. dr Jan Behrendt (1850-1925) – poeta czy August Papenfus (1848–1920) – długoletni profesor Gimnazjum Chojnickiego.

Opalanie gruntu

   Klemens Szczepański, zmarły w 1989r. filolog i regionalista, redaktor „Zeszytów Chojnickich” (jego sylwetka w „Kwartalniku Chojnickim”2012, nr1), w wartościowym opracowaniu „Toponimia południowej części powiatu chojnickiego” (Gdańsk 1974, maszynopis, s. 49) określa Ogorzeliny jako nazwę dwuznaczną: „może to być nazwa topograficzna utworzona od ap. [apelatywu nazwy pospolitej – K.J.] ogorzeliny lub nazwa kulturowa oznaczająca »miejsce opalone«”. Przeprowadzone badania etymologiczne potwierdzają tezę o kulturowej genezie nazwy związanej z gospodarką rolną i leśną. Do najbardziej znanych w dawnych wiekach metod przygotowania roli uprawnej należało tzw. opalanie gruntu. Popiół stanowił naturalny nawóz i był istotnym elementem procesu wegetacji roślin. Historyk Kosznajderii Joseph Rink tłumaczył nawet nazwę wsi jako Brandstätte, czyli miejsce wypalone.
    Niektórzy językoznawcy interpretują ponadto polską nazwę wsi jako dzierżawczą: skonstruowaną od staropolskiej nazwy osobowej (antroponimu) Ogorzała z użyciem sufiksu (przyrostka) -ina. Istnieje jednak od stuleci, notowany w słownikach, rzeczownik „ogorzelina”. Nazwa w liczbie mnogiej pojawiła się w XVI stuleciu: te Ogorzeliny, a nie: ta Ogorzelina. Powyższe uwagi przemawiają zatem za tropem kulturowym – jako miejsca wypalonego w celu gospodarczym.

„Ogorzałe” nazewnictwo

   W Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego zarejestrowano dawne rzeczowniki: wspomniana wyżej „ogorzelina” i „ogorzelizna”w znaczeniu: ogorzałość. Z podanymi rzeczownikami wiąże się czasownik ogorzeć – opalić, osmalić (np. ziemię pod uprawę). Od tych wyrazów pochodzą nazwy kilku polskich miejscowości, m.in. Ogorzelec (wieś między Karkonoszami a Rudawami Janowickimi), Ogorzelczyn w byłym województwie konińskim, Ogorzelewo k. Chodcza na Kujawach, Ogorzelnik w okolicach Częstochowy, Ogorzelice k. Płocka oraz nasze Ogorzeliny w powiecie chojnickim.